Hanbeli Mezhebi Nedir Nasıl Oluşmuştur ?!

Hanbelî Mezhebi ve Tarihsel Gelişimi

Son yüzyılda, özellikle Arap dünyasında dini ve siyasi bir hareket olarak ortaya çıkan Vehhâbîlik, Hanbelî mezhebine önemli ölçüde yakınlık duymuştur. Bu mezhebin temel öğretileri ve Selefî yaklaşımları, günümüzde başta Hicaz bölgesi olmak üzere Irak, Suriye, Filistin ve Mısır’da yaygın kabul görmektedir. Suudi Arabistan’da ise Hanbelî mezhebi, resmi olarak devletin mezhebi kabul edilmiştir.

Hanbelî mezhebinin kurucusu olan Ahmed bin Hanbel, hicri 164 yılında Bağdat’ta dünyaya geldi. Genç yaşlardan itibaren hadis ilmi ile ilgilenen Ahmed bin Hanbel, bu konuda geniş bir birikim edinmiş ve zamanının büyük hadis alimlerinden faydalanmıştır. Hadislerin sadece rivayet yönüne değil, aynı zamanda fıkhi anlamına da büyük önem vermiştir. İmam Şafiî’den etkilenen Ahmed bin Hanbel, fıkıh ilmi ve hadisler arasındaki dengeyi sağlamaya çalışmış, bu yönüyle de mezhep tarihinde önemli bir yer edinmiştir.

Hanbelî mezhebi, özellikle naslara (Kur'an ve hadis) dayalı bir anlayışa sahip olması ile dikkat çeker. Re’y ve kıyas gibi akıl yürütmelere başvurmaktan kaçınılarak, daha çok sahabe sözlerine ve naklî delillere başvurulmuştur. Bu yaklaşım, mezhebi bir anlamda hadis ekolü olarak da konumlandırmıştır. Ancak bazı çevreler, bu yöntemi nedeniyle Hanbelî mezhebini tam anlamıyla bir fıkıh mezhebi olarak görmemiştir.

Ahmed bin Hanbel, fıkhi gelişmelerde özellikle Ehl-i Sünnet dışı akımlara karşı geleneksel İslam anlayışını savunmuş ve bu süreçte Selefîlik hareketine önemli katkılarda bulunmuştur. Bu mücadele, mezhebin gelişiminde kritik bir rol oynamış, aynı zamanda Hanbelîliğin İbn Teymiyye ve İbn Kayyim el-Cevziyye gibi alimler tarafından da desteklenmesine zemin hazırlamıştır.

İbadet ve muamelat konularında Ahmed bin Hanbel iki farklı yaklaşım benimsemiştir. İbadetlerde sıkı bir şekilde naslara bağlı kalmış ve herhangi bir delil olmadan hüküm vermekten kaçınmıştır. Muamelat (insanlar arası ilişkiler, ticaret vb.) alanında ise, "Eşyada aslolan mubahlıktır" ilkesini benimseyerek geniş bir serbestiyet tanımıştır. Bu ilke, Hanbelî mezhebinin ticaret ve akitler gibi alanlarda diğer mezheplere göre daha esnek bir yaklaşım sergilemesini sağlamıştır.

Sonuç olarak, Hanbelî mezhebi günümüzde özellikle Suudi Arabistan başta olmak üzere geniş bir coğrafyada etkisini sürdürmekte ve naslara dayalı yaklaşımıyla İslam hukukunda önemli bir yere sahip olmaya devam etmektedir.